Ba­ğım­lı­lık­la Mü­ca­de­le Ağus­tos Ayı Et­kin­li­ği Belli Oldu

Kır­şe­hir Ahi Evran Üni­ver­si­te­si, Ba­ğım­lı­lık­la Mü­ca­de­le Ağus­tos Ayı Et­kin­lik­le­ri ko­nu­sun­da önem­li bir du­yu­ru ya­yın­la­dı.
Kır­şe­hir Ahi Evran Üni­ver­si­te­si Eği­tim Fa­kül­te­si Fen Bil­gi­si Eği­ti­mi Doç. Dr. Dil­ber Polat, ba­ğım­lı­lık­ta ka­lıt­sal et­ken­ler başta olmak üzere aile ça­lış­ma­la­rı ile il­gi­li ola­rak da bil­gi­ler pay­laş­tı. Kır­şe­hir Ahi Evran Üni­ver­si­te­si’nden ya­pı­lan bil­gi­len­dir­me­de şu de­tay­lar ak­ta­rıl­dı: “Ba­ğım­lı­lık­ta Ka­lıt­sal Et­ken­ler: Alkol ba­ğım­lı­lı­ğın ka­lıt­sal et­ken­ler ile iliş­ki­si ol­du­ğu­na dair ciddi ve­ri­ler var­dır.
Bu ve­ri­ler ikiz ve evlat edin­me ça­lış­ma­la­rı ile doğ­ru­lan­mış­tır. Ancak diğer madde kö­tü­ye kul­la­nı­mın­da ya da ba­ğım­lı­lık­la­rı­nın ge­li­şi­min­de ka­lıt­sal et­ken­le­rin rolü üs­tü­ne ye­ter­li bil­gi­ler yok­tur.
Opi­yat (Ağrı ke­si­ci) ba­ğım­lı­la­rın­da ge­ne­tik ola­rak be­lir­len­miş hi­po­ak­tif (et­kin­lik de­re­ce­si düşük) bir opi­yat sis­te­mi ol­du­ğu ileri sü­rül­müş­tür.
Bu hi­po­ak­ti­vi­te so­nu­cu doğal ola­rak sa­lı­nan opi­yat mik­ta­rı çok düşük ya da doğal ola­rak sa­lı­nan opi­yat an­ta­go­nist­le­ri­nin (vü­cut­ta bir re­sep­tö­re bağ­la­na­rak o re­sep­tö­rü doğal ola­rak uya­ran bi­le­şi­ğin ye­ri­ne ge­çe­rek o re­sep­tör uya­rıl­dı­ğın­da doğal ola­rak or­ta­ya çıkan so­nu­cu en­gel­le­yen bi­le­şik­ler) mik­ta­rı çok yük­sek­tir.
Do­pa­mi­ner­jik (insan bey­nin­de ödül ve mo­ti­vas­yon me­ka­niz­ma­sı­nı te­tik­le­yen) ya da no­rad­re­ner­jik (beyni ve vü­cu­du ger­çek­le­şecek ey­lem­le­re ha­zır­la­mak­la gö­rev­li no­rad­re­na­lin hor­mo­nu sal­gı­la­yan si­nir­sel ile­ti­ci) nö­rot­rans­mit­ter sis­tem­le­rin anor­mal iş­le­vi­nin de bir neden ola­bi­le­ce­ği be­lir­til­mek­te­dir.
Ge­ne­tik et­ken­le­rin bu nö­rot­rans­mit­ter­ler üs­tü­ne et­ki­si ol­du­ğu ileri sü­rül­müş­tür. Madde kul­la­nan ki­şi­le­rin aile­le­rin­de de madde kul­la­nı­mı­nın sık ol­du­ğu bi­lin­mek­te­dir. Ancak bu veri madde kul­la­nan­la­rın ço­cuk­la­rın­da da madde kul­la­nı­mı­nın ol­ma­sı­nın ne­den­le­ri­ni ge­ne­tik te­ori­ler tek ba­şı­na açık­la­ya­ma­mak­ta­dır.
Aile bi­çim­le­ri ve aile­den öğ­ren­me­nin de ge­ne­tik et­ken­ler dı­şın­da ayrı bir etken ol­du­ğu ve han­gi­si et­ke­nin ço­cu­ğun madde kul­la­nı­mı­na yol aç­tı­ğı bir tar­tış­ma ko­nu­su­dur (Coş­ku­nol, 1998). Ge­ne­tik ça­lış­ma­lar­dan elde edi­len bul­gu­lar aşa­ğı­da su­nul­muş­tur.
Aile Ça­lış­ma­la­rı: Alkol ba­ğım­lı­la­rı­nın üçte bi­rin­de ebe­veyn­le­ri­nin en az bi­ri­nin de alkol ba­ğım­lı­sı ol­du­ğu gös­te­ril­miş­tir.
Alkol ba­ğım­lı­la­rı­nın ço­cuk­la­rın­da da alkol ba­ğım­lı­lı­ğı riski 45 kat daha faz­la­dır (Enoch, 2002).
Ebe­veyn­le­rin­de veya kar­deş­le­rin­de tütün ba­ğım­lı­lı­ğı olan­la­rın er­gen­lik dö­ne­min­de si­ga­ra­ya baş­la­ma riski 24 kez daha yük­sek bu­lun­muş­tur (Hug­hes, 1986).
Ebe­veyn­le­ri si­ga­ra içen­le­rin tütün ba­ğım­lı­lı­ğı riski iki kat daha fazla ola­rak sap­tan­mış­tır (Bi­erut, 1998).
Eroin ba­ğım­lı­la­rı­nın ak­ra­ba­la­rı­nın %5’inde madde kö­tü­ye kul­la­nı­mı bu­lun­muş­tur (Cha­udry, 1991).
İkiz ça­lış­ma­la­rı: Alkol ba­ğım­lı­lı­ğı olan­lar­da tek yu­mur­ta ikiz­le­rin­de %60, çift yu­mur­ta ikiz­le­rin­de %39, madde ba­ğım­lı­lı­ğı olan­lar­da tek yu­mur­ta ikiz­le­rin­de %78, çift yu­mur­ta ikiz­le­rin­de %64 bu­lun­muş­tur. Sc­huc­kit’e göre (1972) alkol ba­ğım­lı­lı­ğın­da ge­ne­tik et­ki­ler, çev­re­sel et­ki­ler­den daha önem­li­dir.
Alkol ba­ğım­lı­lı­ğın­da­ki ge­ne­tik et­ki­nin er­kek­ler­de daha yük­sek ol­du­ğu sap­tan­mış­tır (McGue, 1992). Erkek ço­cuk­la­rın­da 4 kat art­mış alkol ba­ğım­lı­lı­ğı riski mev­cut­tur (Ca­do­ret, 1980). Kız ço­cuk­lar­da ise ge­ne­tik etki er­kek­ler kadar be­lir­gin değil, hatta yok­tur (Go­od­win, 1975). Evlat edin­me ça­lış­ma­la­rı: Alkol ba­ğım­lı­la­rı­nın ev­lat­lık ve­ri­len ço­cuk­la­rın­da al­ko­lizm ve madde ba­ğım­lı­lı­ğı ris­ki­nin yük­sek ol­du­ğu gös­te­ril­miş­tir (Ca­do­ret, 1986). Fiz­yo­lo­jik fark­lı­lık­la­rı araş­tı­ran ça­lış­ma­lar: Alkol ba­ğım­lı­la­rı ve ço­cuk­la­rın­da EEG’le­rin­de yavaş dalga ak­ti­vi­te­si­nin (alfa dal­ga­sı) be­lir­gin de­re­ce­de azal­dı­ğı göz­len­miş­tir (Finn 2000).
Ço­cuk­lu­ğun­da olaya bağlı uya­rıl­mış po­tan­si­yel­ler­den P300 amp­li­tü­dü düşük olan bi­rey­le­rin eriş­kin­lik­te madde ba­ğım­lı­lı­ğı ge­liş­tir­me ris­ki­nin yük­sek ol­du­ğu ileri sü­rül­müş­tür (Hill 1995).
Mo­le­kü­ler ça­lış­ma­lar: Be­yin­den köken alan nö­rot­ro­fik fak­tö­rün (BDNF) do­pa­min ve se­ro­to­nin sis­te­mi üze­ri­ne et­ki­si bu­lun­du­ğu, bu ne­den­le alkol ba­ğım­lı­lı­ğı­na yat­kın­lı­ğa ve has­ta­lı­ğın gi­di­şi üze­ri­ne et­ki­si ola­bi­le­ce­ği bil­di­ril­mek­te­dir (Mat­sus­hi­ta, 2004). Tip-1 al­ko­lizm ile düşük ak­ti­vi­te­li COMT gen po­li­mor­fiz­mi ara­sın­da iliş­ki sap­tan­mış­tır (Hal­li­ka­inen, 2000). DRD4 po­li­mor­fiz­mi Tip-2 al­ko­lizm ile iliş­ki sap­tan­mış­tır (Ebs­te­in, 1996). DRD1 po­li­mor­fiz­mi­nin madde ba­ğım­lı­ğı, pa­to­lo­jik kumar oy­na­ma, aşırı yemek yeme dav­ra­nı­şı olan­lar­da, DRD3 gen po­li­mor­fiz­mi­nin ise ko­ka­in ba­ğım­lı­la­rın­da daha sık ol­du­ğu gös­te­ril­miş­tir (Co­mings, 1999). Ancak aynı iliş­ki eroin ba­ğım­lı­la­rın­da sap­ta­na­ma­mış­tır.
Se­ro­to­ner­jik sis­te­min özel­lik­le Tip-2 al­ko­lizm­le bağ­lan­tı­lı ol­du­ğu (Sch­midt, 1997), alkol ba­ğım­lı­lı­ğı ile Trip­to­fan hid­rok­si­laz, se­ro­to­nin trans­por­ter ge­ni­nin ve 5 HT1B ge­ni­nin iliş­ki­li ol­du­ğu bil­di­ril­miş­tir (San­der, 1998).
Aile­sel al­ko­lizm öy­kü­sü olan­lar­da (Me­nin­ger, 2000) ve alkol ba­ğım­lı­la­rı­nın ço­cuk­la­rın­da (Rats­ma, 1999; Ta­ba­koff, 2001) ade­ni­lat sik­laz ak­ti­vi­te­si düşük bu­lun­muş­tur (Al­tın­top­rak, 2005).
Sonuç ola­rak; ba­ğım­lı­lık sos­yal bir ter­cih ol­mak­tan öte nö­ro­bi­yo­lo­jik kö­ke­ni olan ve top­lu­mun ve ebe­veyn­le­rin bu ko­nu­da bi­linç­len­di­ril­me­si ge­re­ken bir has­ta­lık­tır.”(Haber Merkezi)